Milli Yas Nedir?

Son dönemin tartışmalı konusu ‘’Milli Yas’’ veya diğer adıyla ‘’Ulusal Yas’’.

Aslında bir millet için en tartışmasız olması gereken konulardan biri…

Fakat söz konusu Türkiye olduğunda tartışılmadan olmaz.

Peki konunun nasıl buralara geldiğini,

Milli yasın ne olduğunu, hangi durumlarda ilan edildiğini,

Gelin beraber inceleyelim…

***

Milli yas veya ulusal yas sözlük tanımıyla;

Bir ülke halkının büyük bir çoğunluğu tarafından kabul edilen, kendi ülkesinde veya başka bir ülkede yaşanan önemli derecedeki bir kişinin ölümü, yıl dönümü nedeniyle hükümetler tarafından ilan edilen gündür.

Ayrıca, bir ülkede gerçekleşen doğal afet, facia, kaza, savaş veya terör saldırısı sonrasında da milli yas ilan edilebilir.

Milli yas ilan edilen bir ülkede bayraklar yarıya indirilir.

Ayrıca saygı duruşunda da bulunulabilir.

Ülkemizde sadece TBMM ve Anıtkabir önündeki bayraklar yarıya indirilmez.

Temel bilgileri cebe attıktan sonra gelin biraz milli yas tarihini inceleyelim.

***

Ülkemizde millî yas ilk olarak Cumhuriyet’ten sonra uygulanmıştır.

Atatürk’ün vefatı, ilk millî yas nedenidir.

Türkiye Cumhuriyeti’nin Kurucusu ulu önderimiz Mustafa Kemal Atatürk’ün cenaze töreninin ardından Türkiye’de Milli Yas ilan edildi. Aynı zamanda birçok ülkede de Atatürk’ün vefatı sebebiyle ulusal yas ilan edilmiştir.

21 Kasım 1938’de Atatürk’ün vefatının ardından Dolmabahçe Sarayı’nın çatısında bulunan Cumhurbaşkanlığı Sancağı yarıya indirildi. Ayrıca tüm ülkede okullar ve resmi daireler kapandı.

Atatürk’ten sonra İsmet İnönü’nün vefatı üzerine de ulusal yas ilan edilmiştir.

Devlet başkanının ölümü üzerine milli yas ilanı 1980 sonrası Cumhurbaşkanları için de uygulanmıştır. Cumhurbaşkanları Turgut Özal (1989) ve Süleyman Demirel (2015) ile Rauf Denktaş (2012) için de söz konusu olmuştur.

Turgut Özal’ın vefatından sonra ülkemizde 3 gün yas ilan edilmiş ayrıca Mısır ve Pakistan’da milli yas ilan etmiştir. Rauf Denktaş’ın vefatından sonra KKTC’de ve ülkemizde 4 günlük milli yas ilan edilmiştir. Aynı şekilde Süleyman Demirel için ülkemizde 3 günlük yas ilan edilmiştir.

Ayrıca doğal afet, facia, kaza, savaş veya terör saldırısı nedeniyle de milli yas ilan edilebildiğinden bahsetmiştik bunlara örnek verecek olursak;

2014 Soma maden faciası (üç günlük) ile 2015-2016 dönemindeki terör saldırıları (2015 Ankara Garı saldırısı üzerine iki günlük, 2016 İstanbul Atatürk Havalimanı saldırısı üzerine bir günlük, 2016 Dolmabahçe Polis noktası saldırısı üzerine bir günlük) ve yakın zamanda gerçekleşen Kahramanmaraş depremi üzerine (yedi günlük) ilan edilen milli yaslardır.

Ülkemiz dışında yaşanan önemli bir kişinin ölümünden sonra veya başka bir ülkede gerçekleşen doğal afet, facia, kaza, savaş veya terör saldırısı sonucu ilan edilen milli yaslara örnek verecek olursak;

1989 yılında Ayetullah Humeyni’nin vefatı nedeniyle, 2005 yılında Papa II. Jean Paul’un vefatı nedeniyle, 2011 İkiz Kuleler (11 Eylül) Saldırısı nedeniyle, 2011 Japonya Tohoku Depremi Ve Tsunamisi nedeniyle, 2014 Filistin’deki Koruyucu Hat Operasyonunda hayatını kaybeden Filistin vatandaşları için (3 gün), 2014 Pakistan’ın Peşaver Kentindeki Saldırı nedeniyle, 2015 Suudi Arabistan Kralı Abdullah bin Abdülaziz el Suud’un Vefatı nedeniyle, 2017 Mısır’daki Sina Camii Saldırısı nedeniyle, 2018 Gazze Sınır Protestoları nedeniyle (3 gün), 19 Mayıs 2024’te vefat eden İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi için ve son olarak İsmail Haniye’nin vefatı nedeniyle 2 Ağustos tarihinde ülkemizde milli yas ilan edilmiştir.

Bir tespitte bulunayım;

Recep Tayip Erdoğan’ın Cumhurbaşkanı seçildiği 2014 tarihinden itibaren, ülkemiz dışında ilan edilen milli yasların tamamı Ortadoğu ve Arap Yarımadası ülkelerinde olan ölümler sebebiyle ilan edilmiştir.

***

Peki kanuni dayanağı nedir?

Kanunlarımızda direkt olarak milli yas ve bu ilanın şartlarını sonuçlarını düzenleyen özel bir kanun bulunmamakta.

Bu konuya dikkat çeken kanun 2893 sayılı Türk Bayrağı Kanunu.

Kanunun 4. Maddesi şöyle;

Bayrağın Yarıya Çekilmesi

Madde 4 – Türk Bayrağı, yas alameti olarak 10 KASIM'da yarıya çekilir. Yas alameti olmak üzere Bayrağın yarıya çekileceği diğer haller ve zamanı Cumhurbaşkanlığınca ilan edilir.

Yasaya göre milli yasın asıl göstergesi bayrakları yarıya indirmektir. Kanun 10 Kasım tarihini sabit tutarken, gerekli diğer halleri Cumhurbaşkanı inisiyatifine bırakmıştır.

Gerekli diğer haller zaman ve koşul olarak Cumhurbaşkanlığınca ilan edilmelidir.

Fakat bu koşullar ve zaman ile alakalı kanunda net belirlenen bir husus bulunmamaktadır.

Bu nedenle sonuçları da değişkenlik göstermektedir. Örneğin; Konserler, Festivaller, Televizyon/Radyo programları iptal edilebiliyor veya yayın akışı değiştirilebiliyor.

Hal böyle olunca misal buralara çok uzak ülkelerden X bir yabancı devlet adamının vefatı sebebiyle Afyon Geleneksel Kaymak Şenliğinin iptal olması gibi ironik durumlar ortaya çıkabiliyor.

Bu şekilde iptaller ve yasaklar sebebiyle, yas tutulan kişi veya ülke o ülkenin insanına da çok hitap etmiyor ise eleştirilerin ardı arkası kesilmiyor.

***

‘’Milli Dayanışma’’

Yas ilanı kanunun Cumhurbaşkanı’na tanıdığı diğer ülkelerde de aynı şekilde tanınan kanuni bir yetki.

Bu yetkinin temel kaynağı Cumhurbaşkanı’nın ülkeyi ve milleti temsil eden kişi olmasından doğmakta.

Keza Anayasamızda bu duruma açıkça değinilmiştir; “Cumhurbaşkanı, Devlet başkanı sıfatıyla Türkiye Cumhuriyeti’ni ve Türk Milletinin birliğini temsil eder; Anayasanın uygulanmasını, Devlet organlarının düzenli ve uyumlu çalışmasını temin eder.” (md. 104/2)

Fakat bildiğiniz üzere artık Cumhurbaşkanı’nın partili olmasında bir engel bulunmuyor.

Cumhurbaşkanı’nın partili olması milli yas ilanında milli dayanışma amacından ziyade, siyasi bir öncelik ile hareket edilmesine zemin hazırlıyor.

Veyahut öyle olmasa bile halk taraflara ayrıldığı için tartışma konusu haline geliyor.

İlan edilen yasın ‘‘milliliği’’ sorgulanıyor.

Örneğin; ‘’Suudi Arabistan Kralı Abdullah bin Abdülaziz el Suud’’ vefatı sebebiyle ülkemizde iptal edilen çocukların takip ettiği bir şarkıcının konserine gidemeyen çocukların kaçı vefat eden kralı tanıyor?

Bizim yas ilan ettiğimiz kişiler hayattayken ne kadar ülkemizin yanındaydılar?

Yas ilan etmediğimiz olaylardan veya şehitlerimizden daha mı önemliler?

Veya bir oylama yapılsa ülke yas kararı verir mi?

Milli yas kararını mecliste alsak daha iyi olmaz mı?

Bu soruların cevapları yaşadıklarımız ile büyük oranda çelişiyor.

Hal böyle olunca insanlar da tepki gösteriyor.

Geçtiğimiz günlerde ilan edilen yasta, Zafer Partisi Başkanlıklarında bayraklar yarıya indirilmedi.

Hatta birkaç yerde bayrakları tekrardan göndere çekerek tepki gösterildi.

Milli yas kurumu için yeni bir düzenleme gerekliliği her geçen gün artıyor.

***

Bugün sizlere ‘’Milli Yas’’ hakkında bilgiler verdik,

Ne zaman, nasıl, ne şartlarda ilan edildiğini açıkladık,

Kanuni dayanağını belirttik ve konuyla ilgili tartışmaları, eleştirileri ele aldık.

İlk temennimiz ülkemizde yeni yaslarımızın olmaması tabi ki fakat, her insanın belli bir yaşam süresi var.

O yüzden her şeyin nasıl yerli ve milli olanını destekliyorsak, kaçınılmaz olan yasların da adı gibi ‘’milli’’ olanını desteklemeliyiz.

Yasınız az, yaşınız çok olsun.